An Baile
Is baile fearainn é Loch Con Aortha atá suite in Iorras Aithneach. Tá an baile 40 míle siar ó chathair na Gaillimhe ar bhóthar an R340. Tá an baile i bparóiste Mhaíghrois, i nDeoise Thuama agus i dtoghcheantar Abhainn Ghabhla. Tá thart ar 1,434 acra ar mhéid an bhaile agus an chuid is mó de ina phortach. Ar nós gach baile eile sa gceantar, tá ísliú suntasach tagtha ar dhaonra an bhaile le 20 bliain. Léirigh figiúirí ag tús 2017 nach raibh ach 51 duine ina gcónaí i Loch Con Aortha.
Tá logainmneacha na hÉireann fite fuaite le stair na tíre. Is féidir go leor de stair na háite a insint le hainmneacha na mbailte fearainn, aibhneacha, garrantaí, clocha agus gleannta. Tugann siad léargas ar stair shóisialta an cheantair, agus ar na daoine a mhair ann.
Ag taisteal siar an bóthar tríd an mbaile dhuit, is é Cnoc Mordáin, ard géar, ó thuaidh, agus atá ar síneadh siar le fad an bhaile, a bhéas ag tarraingt d’amhairc. De réir an tseanchais bhí baint ag Mordán leis na Tuatha dé Danann, agus go mba é Rí na dTaibhsí é. Tá rúndiamhaireacht na mílte bliain le mothú san áit, agus bíonn Mordán ag athrú dathanna de réir mar a bhíonn an ghrian ag dul deiseal sa spéir.
Is logainm é Loch Con Aortha atá gan brí: ní dhéanann na trí fhocal le chéile aon chiall mar ainm baile fearainn.
Fuair muid scéal suimiúil ó Eddie Bheairtle Ó Conghaile as an Aird Thiar, agus fuair seisean é ó Shéamus Sheáin Mac Con Iomaire as Cill Chiaráin, faoi ainmniú an bhaile. De réir mar a dúirt sé, bhíodh leigheas d’fhaithneachaí agus galraí craicinn san uisce a d’fhanfadh ar chloch eibhir áithríd amháin atá in aice le tigh Tommy Mharcaisín Ó Clochartaigh thuas i mbarr an bhaile.
Théadh daoine chomh fada leis an gcloch seo agus d’abródh siad an rann seo trí huaire mar ortha:
“Uisce chloch gan iarraidh, ní go d’iarraidh atáim”
“Uisce chloch gan iarraidh, ní go d’iarraidh atáim”
“Uisce chloch gan iarraidh, ní go d’iarraidh atáim,
ach ag iarraidh leigheas”.
Má deirtear na focla “cloch gan iarraidh” arís agus aríst eile, tiocfaidh tú ar an bhfuaim chéanna le Loch Con Aortha, agus de réir na mblianta d’athraigh foclaíocht na bhfuaime seo. Is iomaí litriú eile a bhí le hainm an bhaile i gcáipéisí éagsúla i rith na mblianta, ar nós Loch Con Uidhre, Lochán Iarthach, Loch Uí Chonaire, Loch Mhac an Uidhre.